- De zon heeft zijn maximale activiteit bereikt van de 11 jaar durende zonnecyclus.
- Dat betekent dat er het komende jaar waarschijnlijk flinke zonnestormen zullen optreden die prachtig Noorderlicht met zich meebrengen.
- Zonnevlammen kunnen GPS verstoren, vluchten vertragen en zelfs elektriciteitsnetwerken platleggen.
- Lees ook: Zo zouden de NASA en andere ruimtevaartorganisaties waarschuwen voor een apocalyptische inslag van een asteroïde
Met dank aan de zon bevinden we ons in de beste periode om het Noorderlicht te zien — en misschien wel in de slechtste periode om een satelliet te zijn.
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA kondigde dinsdag aan dat de zon de “maximumfase” heeft bereikt van de 11 jaar durende zonnecyclus. Dat komt er simpel gezegd op neer dat de zon hyperactief is.
De zon bruist van de plasmawolken en zonnevlekken en barst zo nu en dan uit, waarbij energiedeeltjes de ruimte in geschoten worden — soms in de richting van de aarde.
Als zo’n uitbarsting in de richting van onze planeet plaatsvindt, dan kan dat leiden tot prachtig Noorderlicht op plekken die ongebruikelijk ver verwijderd zijn van de polen, ook in Nederland.
Maar de zonne-uitbarstingen kunnen ook satellieten, astronauten en zelfs elektriciteitsnetwerken hier op aarde in gevaar brengen.
De NASA verwacht de komende zes maanden veel van die explosies, die geomagnetische stormen kunnen veroorzaken in de bovenste laag van de atmosfeer van de aarde. Maar ook als de zon weer rustiger wordt in de komende jaren kunnen nog grote erupties plaatsvinden.
"We verwachten de komende maanden nieuwe zonne- en geomagnetische stormen die kansen bieden op het zien van Noorderlicht en ook mogelijke gevolgen kunnen hebben voor technologieën", zei wetenschapper Kelly Korreck van de Heliophysics Division van de NASA deze week.
Zonne-uitbarstingen, zoals zonnevlammen of plasmawolken brengen niemand op aarde direct schade toe, maar kunnen de ionosfeer verstoren, een laag in het bovenste deel van de atmosfeer van de aarde.
Sommige technologieën, zoals GPS en hoogfrequente radio's die worden gebruikt voor navigatie, zijn afhankelijk van de ionosfeer en vallen soms uit tijdens zonnestormen.
Daardoor kunnen vluchten vertraagd worden, aangezien vliegtuigen zowel satellieten als radiocommunicatie gebruiken. Uit een onderzoek in 2023 blijkt dat er tijdens zonnestormen inderdaad een kans van 21 procent is dat vluchten minstens 30 minuten vertraging oplopen.
Zonnestormen kunnen ook satellieten uit hun baan duwen. In ernstige gevallen kunnen zonnestormen ook elektriciteitsnetwerken beïnvloeden. In 1989 veroorzaakte een geomagnetische storm stroomuitval in Quebec en ook problemen met het elektriciteitssysteem in de VS, het VK en Zweden.
Dit is al vrij lang geleden, maar het huidige zonnemaximum is vrij uitzonderlijk. In mei bracht een extreme geomagnetische storm het Noorderlicht tot de in het zuiden van de VS gelegen staat Arkansas.
Het was de meest krachtige zonnestorm die de afgelopen twee decennia de aarde heeft bereikt. "Mogelijk ging het om het krachtigste Noorderlicht van de afgelopen 500 jaar", zegt directeur Elsayed Talaat van het Amerikaanse geofysische instituut NOAA.
Waarom de zon zijn maximale activiteit heeft bereikt
De zon kent een 11-jarige cyclus, waarin hij vanuit een rustig minimum een bruisend maximum bereikt, en daarna weer langzaam minder actief wordt.
Het huidige zonnemaximum begon waarschijnlijk aan het begin van 2023, toen de zon meer en meer zonnevlekken begon te vertonen. Dat zijn gebieden aan het oppervlak van de zon met lagere temperaturen, die worden gecreëerd door geconcentreerde magnetische veldlijnen.
"Als er meer zonnevlekken verschijnen, dan hebben magnetische velden meer mogelijkheden om op elkaar in te werken en grote geomagnetische stormen te veroorzaken", zegt Lisa Upton van het Solar Cycle 25 Prediction Panel.
Wetenschappers van de NASA kunnen pas bevestigen dat de zon zijn maximum heeft bereikt, als ze zien dat het aantal zonnevlekken niet meer toeneemt. "Aan de hand van de vorm van de cyclus, hoe ver die gevorderd is en wat we weten van onze observaties van de afgelopen 25 zonnecycli kunnen we nu echt zeggen dat we in de maximale fase zitten, zegt Upton.
Uiteindelijk kunnen wetenschappers de exacte piek van de zonnecyclus bepalen, maar dat kan pas enkele maanden na het einde van de maximale fase.